Filipinler'in güneyinde yaşayan Müslüman Moro halkına geniş kapsamlı özerklik sağlanmasını öngören Bangsamoro Organik Yasası'nın (BOL) kabulü için yapılan referandumdan resmi sonuçlara göre “evet" oyu çıktı. Moro Barış Süreci İzleme Heyeti Üyesi ve İHH Mütevelli Heyeti Üyesi Hüseyin Oruç, Moro'da yaşanan süreci anlattı. İşte Oruç’un açıklamaları:

-Referandum sürecine nasıl gelindi?

“Moro'da savaş son dönemin savaşı 1970'li yıllarda başladı sonra savaş ve barış hep bir arada devam etti. Bugün gelinen noktanın ürünü 1997 yılında Filipinler hükümeti ile Moro İslami Kurtuluş Cephesi'nin görüşmelere başlamasına dayanıyor. 17 yıl süren bu görüşmelerde 2014 yılında kapsamlı bir Bangsmoro anlaşması imzalanmıştı. Bu yapılan anlaşma 2018 yılında Bangsamoro Organik Yasası haline getirildi.Bu yapılan referandumda kabul edilen yasanın onaylanması anlamına geliyor.”

-Müslüman Mindanao özerklik bölgesi vardı şimdi neden böyle bir Bangsmoro özerkliği istendi?

“Mevcut olarak bölgede 1989 yılında kurulan ARMM (Autonomous Region in Müslim Mindanao) Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi bulunuyor. Bu kurulan bölge, Müslümanlar ile sürdürülen bir anlaşma olmadan tek taraflı olarak Filipinler hükümetinin kurmuş olduğu bölge ve kurulduğu günden bu yana da Moro Müslümanlarına hiçbir katkısı olmayan Müslüman halkın haklarını korumayan tek taraflı bir otonom bölgeydi. Bangsamoro bölgesi ülkenin en fakir bölgesi olarak kaldı. Kendileri hiçbir şekilde temsil etmeyen ARMM'yi istemeyen Bangsmoro halkı, bu nedenle özerk bir bölge kurmak istediler.”

-Ekonomik ve siyasi olarak nasıl bir süreç olacak?

“Bansamoro Özerk Bölgesi mevcut bütçenin iki buçuk katı bir bütçesi olacak ve Mindanao Özerk Bölgesinde ekonomik olarak çok daha rahat bir bölge olacak. Bölgede bulunan doğal kaynaklar Bangsamoro için kullanılacak. Bölgede tespit edilmiş ancak henüz üretime geçmemiş petrol, doğalgaza gibi yer altı kaynaklarında yüzde 50 hak sahibi olacak. Ayrıca halktan toplanacak vergi ve Filipinler hükümetinin bütçesinden her bütçe döneminde yüzde 5'lik kısmı Bangsamoro'nun bütçesini oluşturacak.

Siyasi olarak kendi kararlarını kendi veren bir yönetim oluşturulacak. Bölgenin tamamını kapsayacak olan 80 kişilik bir meclisten hükümet kurulacak. Bölgedeki her şey, kurulacak hükümet tarafından idare edilecek. Bölgede yaşayan Hristiyan azınlık da bulunuyor ve bu yüzden çift hukuklu bir sistem olacak. Eğer taraflardan biri Hristiyan ise mevcut olan mahkemeler yetkili olacak. Ama tarafların hepsi Müslüman ise şeriat mahkemeleri kurulacak. Bangsamoro halkı bu sürecin başından beri ‘Kendi hukukumuzla yönetilmek istiyoruz’ diyorlardı. Artık bu hakka da sahip olacaklar.

Uzun yıllardır devam eden bir süreç her iki tarafta verilen sözlerin tutulmadığı iddia ediyordu ve bunun sonucunda tarafsız bir gözlem durumu oluşturulma ihtiyacı ortaya çıktı. Beş kişiden oluşan tarafsız gözlem heyetinde bölgede tanınan ve tarafsız olduğu düşünülen Avrupa Birliği’nin eski büyükelçisine başkanlık görevi verildi. Başkanın yanında iki uluslararası üye, iki de yerel olamak üzere dört üye daha bulunuyor. İki ayda bir Filipinler'de toplanan gözlemci heyeti iki hafta süreyle bölgedeki halk ve Filipinler hükümetiyle temaslarda bulunup rapor veriyor. Bu temaslar sonucunda hazırlanan rapor hükümete sunuluyor ve her yıl hazırlanan rapor da halk ile paylaşılıyor.”

-Barış sürecine İHH olarak katkınız ne oldu?

“İHH İnsani Yardım Vakfı olarak 1996 yılında bu yana Moro'da bulunuyoruz. Son dönemde biraz daha yoğun çalışmalarda bulunduk. Burada inşa ettirdiğimiz Filipinlerin en büyük ve en kaliteli yetimhanesi bulunuyor. Filipinler temsilcimiz Ömer Kesmen yıllardır bölgede halkın içerisinde bulunuyor. İnsani yardım olarak Moro'daki Müslüman kardeşlerimizin yanındayız ve durmaya da devam edeceğiz. Bu yapılan çalışmalar hayatın normale dönmesi için çok hayati öneme sahip çalışmalardır.

İHH olarak barış sürecinin önemli kurumlarından biri ve izleme heyeti üyesi olarak barışa destek veriyoruz. 2013 yılında kurulan izleme heyeti barış sürecinin sonuna son imza atılana kadar görevini sürdürecek. Bu süreci İHH, Filipinler, Moro ve Malezyalı arabulucu heyetlerin imzalıyacağı bitiş mektubu ile süreç tamamlanmış olacak.”

-Moro halkı ne kadarlık bir toprağa sahip olacak?

“Moro halkının sahip olduğu topraklar geçmişte Mindanao Adası'nın tamamıydı. Yani Filipinler’in güneyi Müslümanlara aitti. İspanya, Amerika ve Filipinler burada Müslümanların topraklarını ellerinden aldı. Şu an toprak büyüklüğü yaklaşık 15 bin kilometre kare ve 5 milyon nüfusa sahip. İleriki dönemlerde komşu olan bölgelerin eklenmesi ile ilgili maddesi olan bir anlaşmaya imza atıldı. Başarı durumuna göre önümüzdeki dönemlerde sınırların genişlediği bir Bangsamoro görme imkanımız olacak.

50 yıldır süren mücadelede şehit, gazi ya da muhacir olmayan ev yoktur herhalde. Bu yaşanan mücadelenin sonucu olarak halk doğal olarak refah istiyor. Moro İslamı Kurtuluş Cephesi ile yıllardır ekmeğini paylaşan halk, bu süreçten sonra biraz daha fazla hizmet bekliyor. Ayrıca halk, bunca yapılan mücadelenin ardından bütün İslam coğrafyaların yanlarında durmalarını bekiyor.”

İHH’nın barış sürecindeki rolü

Filipinler’de 40 yılı aşkın süredir devam eden iç savaş bölgedeki Müslümanlara geniş haklar tanıyan anlaşmanın 2014 yılında imzalanmasıyla resmen son bulmuştu. İzleme Heyeti, Filipinler Devleti ile Moro İslami Kurtuluş Cephesi arasında devam eden müzakere sürecini çok yakından takip ederek anlaşmanın hayata geçirilmesi için büyük çaba sarfetmiş ve bunun sonucunda anlaşma, Filipin Devleti ve Meclisi tarafından onaylanarak yürülüğe girmişti.

Beş üyeden oluşan izleme heyetinde eski Avrupa Birliği Büyükelçisi Alistair MacDonald, İHH İnsani Yardım Vakfı Mütevelli Heyeti Üyesi Hüseyin Oruç, Asya Vakfı’ndan Steven Rood, Gaston Z Ortigas’dan Karen Tanyada ve UNYPAD’dan Rahip Kuthdo bulunuyor. Ülkede, 26 Temmuz 2018'de Filipinler Devlet Başkanı Rodrigo Duterte tarafından, Bangsamoro Organik Yasası adı verilen özerklik yasası onaylanarak yarım yüzyıla yayılan, 120 bin kişinin hayatını kaybettiği ihtilafa nokta konulmuştu.

1996’dan beri

İHH İnsani Yardım Vakfı, Moro’daki çalışmalarına 1996 yılından bu yana devam ediyor. İHH, bölgede; Ramazan, Kurban, insani yardım, acil yardım, yetim, insani diplomasi ve kalıcı eserler gibi birçok alanda faaliyet yürütüyor. Ayrıca bölgede kalıcı eser inşası kapsamında okul, cami, mutfak ve yetimhane çalışmalarını sürdüren İHH, geçtiğimiz ay Moro’da Hacı Murat İbrahim’in katılımıyla 5 ayrı kalıcı eseri hizmete açmıştı.